از امروز تا پایان امسال، هر لحظه امکان دارد جمعیت جهان به هشت میلیون نفر برسد. سازمان ملل اخیرا حدود این تاریخ را 15 نوامبر اعلام کرده، اما دقیقا نمیدانیم این پیشبینی چه روزی محقق میشود.
از دهه 60 میلادی، وقتی تعداد مردم دنیا برای اولین بار به 3 میلیارد نفر رسید، تقریبا کمی بیشتر از یک دهه طول کشیده تا 1 میلیارد نفر به جمعیت جهان اضافه شود و بنابراین طبیعی است که فرض کنیم به زودی به 9 و 10 میلیارد هم میرسیم.
اما میتوان به این فکر کرد که دنیا ممکن است هیچگاه به جمعیت 10 میلیارد یا حتی 9 میلیارد نفر نرسد. منظور این نیست که قرار است سناریوهای آخرالزمانی رخ دهد یا شهابسنگ به زمین برخورد کند، بلکه به دلیل کاهش سریع زاد و ولد و پیری جمعیت در برخی کشورها، پیشبینی شده 8 میلیارد، پیک جمعیت جهان باشد.
معمولا پیشبینیهای سازمان ملل از همه معروفتر است. اما یک جمعیتشناس معروف به نام ولفگانگ لوتز در مرکز جمعیتشناسی و سرمایه انسانی جهانی «ویتگنشتاین» متعلق به دانشگاه وین، مجموعه پیشبینیهای جدیدی ارائه کرده که مورد توجه قرار گرفته است. این پیشبینیها میگویند پیک جمعیت جهانی نسبت به پیشبینی سازمان ملل نزدیکتر و پایینتر است. آقای لوتز دو سوال را مطرح میکند: اول اینکه نرخ باروری با چه سرعتی در آفریقا کاهش خواهد یافت و دوم، آیا چین و کشورهایی که نرخ باروری بسیار پایینی دارند، میتوانند این روند را برگردانند یا نه؟
سازمان ملل معمولا با روندهای تاریخی هر کشور و محاسبه اینکه دیگر کشورها در شرایط مشابه در گذشته چه تدابیری اندیشیدهاند، نرخ جمعیت را پیشبینی میکند. اما ویتگنشتاین در مقابل، فقط الگوهای تاریخی را در نظر نمیگیرد و تلاش میکند بررسی کند چرا نرخ زاد و ولد در کشورها بالا و پایین میشود. یکی از فاکتورهایی که سازمان ملل به طور رسمی در نظر نمیگیرد سطح تحصیلات است. به عبارت ساده، وقتی مردم و بهویژه زنان فرصتهای بیشتری برای دنبال کردن آموزش دارند، خانوادههای آنها کوچکتر است.
سازمان ملل پیشبینی میکند جمعیت آفریقا از 1.3 میلیارد نفر در حال حاضر به 3.9 میلیارد نفر تا پایان این قرن افزایش یابد. اما وقتی فاکتور آموزش را طبق سناریو ویتگنشتاین اضافه کنیم، جمعیت آفریقا در همین زمان 2.9 میلیارد نفر پیشبینی میشود. بر همین اساس، اگر فاکتور «توسعه سریع» را هم اضافه کنیم، جمعیت آفریقا 1.7 میلیارد نفر خواهد بود.